

γράφει ο Δρ Βαγγέλης Α.Μπούρμπος
Γεωπόνος ,Ερευνητής, Φυτοπαθολόγος ,Οικοτοξικολόγος
Αφορμή για τη συγγραφή του άρθρου αυτού έδωσε μια επιστολή του εξαίρετου συναδέλφου αείμνηστου Μάρκου Ντουκάκη, που την έστειλε λίγο πριν την «εκδημία» του «εις Κύριον». Στην επιστολή αυτή ήταν επισυναπτόμενη σε αντίγραφο η «
Περιληπτική έκθεσις γεωργικής καταστάσεως και αναγκών της νήσου Γαύδου
». Μεταξύ των άλλων στην επιστολή του έγραφε «Βαγγέλη…όπως σου είχα πει μπορείς να χρησιμοποιήσεις στοιχεία αν κάποτε σου χρειαστούν».

(απόσπασμα από την επιστολή)

(απόσπασμα από την περιληπτική έκθεση του Μάρκου Ντουκάκη για τη Γαύδο)
Στη Διεύθυνση Γεωργίας το γραφείο του Μάρκου ήταν δίπλα – δίπλα στο δικό μου στον ίδιο χώρο στο τμήμα φυτοπροστασίας . Πέραν των άλλων καθηκόντων κατά την περίοδο εφαρμογής του προγράμματος δακοπροστασίας απασχολούμασταν και οι δύο ως επόπτες . Τις ελεύθερες ώρες ο Μάρκος δεν κουράζονταν ποτέ να διηγείται για την πολυτάραχη ζωή του. Ώρες ολόκληρες μιλούσε ασταμάτητα για τη συμμετοχή του ως στρατιώτης της 5ης Μεραρχίας Κρητών στο Β΄ Παγκόσµιο πόλεμο στην Αλβανία και για τη νοσηλεία του από κρυοπαγήματα στο νοσοκομείο του Λουτρακίου. Το 1941 συμμετείχε στη μάχη της Κρήτης. Στη μάχη αυτή αιχμαλωτίστηκεαπό τους Γερμανούς και εγκλείστηκε στο στρατόπεδο αιχμαλώτων, από το οποίο κατάφερε να δραπετεύσει. Μετά την απόδραση παρουσιάστηκε στη Γεωργική Υπηρεσία Ρεθύμνου, όπου εργαζόταν πριν την κήρυξη του πολέμου και διορίστηκε Κοινοτικός Γεωπόνος. Στη γερμανική κατοχή προσχώρησε στο ΕΑΜ, όπου καιδιατέλεσε γραμματέας του Γ΄ τμήματος ΕΑΜ Αποκορώνου. Ως εκπρόσωπος του ΕΑΜ συμμετείχε στην κοινή επιτροπή συμφιλίωσης ΕΑΜ-ΕΟΚ. Στη συνέχεια αρχίζουν άλλα βασανιστικά «παιχνίδια» στη ζωή του .Το 1947 λόγω πολιτικών φρονημάτων εκδιώχθηκε από τη Γεωργική Υπηρεσία Κρήτης.Το 1952, ύστερα από «οδυσσειακή» περιπέτεια κατάφερε να επαναδιοριστεί στο Δημόσιο. Ήταν ακάματος και έμπλεος υπομονής σε όλη τη ζωή του ο Μάρκος. Συνέγραψε το εξαιρετικό βιβλίο «ένας στρατιώτης θυμάται» . Ακόμα αναμένεται να βγει στο προσκήνιο της δημοσιότητας ένα άλλο βιβλίο σχετικό με τη ζωή της υπαίθρου στην Κρήτη. Ο γιος του ο Νίκος δώρισε στις 30-11-2011 επιμελημένο από αυτόν το αρχείο «Μάρκος Ντουκάκης» της περιόδου 1944-1945 με κωδικό αναγνώρισης GR-ASKI-1509,που αποτελείται από 15 φακέλους με πλούσιο και ανεκτίμητης ιστορικής σημασίας περιεχόμενο.
Η Γαύδος το νησί της Καλυψούς
Πηγές από τον Ηρόδοτο, το Στράβωνα, τον Πτολεμαίο, τον Ιεροκλή και πολλές μεταγενέστερες περιηγητικές αναφορές κάνουν λόγο για πολλά αρχαία μνημεία διάσπαρτα σε όλο το νησί. Ο Καλλίμαχος μάλιστα συνδέει τη Γαύδο με την ομηρική Ωγυγία ή Ωγυγίη ή Ωγύγη, το νησί το οποίο αναφέρεται ως κατοικία της νύμφης Καλυψούς, κόρης του Τιτάνα Ατλάντου. Πολλά από τα μνημεία αυτά χρονολογούνται στην παλαιολιθική και μεταβατική νεολιθική περίοδο και φαίνεται να είναι συνδεδεμένα σε μεγάλο βαθμό με όλες τις περιόδους του Μινωικού και κυρίως του Μεσομινωικού πολιτισμού. Η βαθύτερη μελέτη των μνημείων αυτών επιτρέπει να συμπεράνει κανείς, πως υπήρξε εντατική εκμετάλλευση των ακτών και της ενδοχώρας κατά την ελληνιστική, την υστερορωμαϊκή, την πρωτοβυζαντινή και μεσοβυζαντινή περίοδο. Μάλιστα οι Ρωμαίοι έκαναν κατάχρηση της χλωρίδας του νησιού, προκαλώντας έτσι μια πολύ μεγάλη φυσική και ιδιαίτερα βιολογική αποσάθρωση, που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο, η Γαύδος διατηρούσε επισκοπική έδρα. Αργότερα, τον καιρό της Βυζαντινής αυτοκρατορίας το 900 – 1000 μ.Χ., το νησί είχε περίπου 8000 κατοίκους. Επί οθωμανικής ηγεμονίας κατά την περίοδο από το 1665 – 1895, ο πληθυσμός του νησιού μειώθηκε το 1882 σταδιακά στους 500 κατοίκους. Επίσης κατά την Ενετοκρατία είχε πολλούς κατοίκους. Στα τέλη του 18 ου και στις αρχές του 19 ου αιώνα η Γαύδος εγκαταλείφθηκε ,γιατί η περιοχή της « σαρώνονταν» από τις πειρατικές επιδρομές.
Η αρχαιολογική υπηρεσία, ύστερα από εμπεριστατωμένη έρευνα έχει εντοπίσει «αρχαιολογικές θέσεις» στις περιοχές Σαρακήνικο, γύρω από την εκκλησία και στην παραλία του Αγίου Ιωάννη ,στον όρμο του Λαυρακά, στο Κεδροδάσος, στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο μετόχι Χαμουργειό, το ρέμα του Κεδρέ, στον λόφο Κεφάλα, στο ρέμα του Αγίου Παύλου, στο λόφο Κάβο, στο λόφο Σελλάκια, στον Άγιο Γεώργιο, στην περιοχή Σπιτάκι, στην περιοχή Καπουρή το αυλόχι, στην περιοχή Βρυσάλια, στον Καραβέ, στο αρχαίο μονοπάτι Κόρφος – Βατσιανά, στην περιοχή Κεφαλή, στο Μετόχι Βολιανά, στη θέση Μνήματα και αλλού.

Κόρφος, Λαξευτός θαλαμοειδής τάφος (πηγήΥ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α. Αγγειογραφία του 5ου αι. π.X. Γενική Γραμματεία Πολιτισμού)

Οδυσσέας και Kαλυψώ. Αγγειογραφία του 5ου αι. π.X. (Nεάπολη Iταλίας, Εθνικό Αρχαιολογικό Mουσείο)
Κατά τον Όμηρο σε μια δεύτερη συγκέντρωση των θεών (θεῶν ἀγορή) η Αθηνά εκφράζει το παράπονο ότι ο Οδυσσέας εξακολουθεί να παραμένει καθηλωμένος στην Ωγυγία, το νησί της Καλυψούς επί 6 χρόνια. Ο Δίας αποστέλλει τον Ερμή στην Καλυψώ, προκείμενου να της μεταφέρει την εντολή των θεών να αφεθεί ο Οδυσσέας να γυρίσει στην πατρίδα του μόνος, πάνω σε μια σχεδία, χωρίς να τον συνοδέψει θεός ή άνθρωπος. Ο Ερμής, ταξιδεύει πάνω από στεριές και θάλασσες και φτάνει στο νησί της Καλυψούς. Μένει κατάπληκτος από το πανέμορφο και ειδυλλιακό τόπο. Να πως περιγράφει ο Όμηρος στην Οδύσσεια την Ωγυγία (Γαύδο) «…ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τὴν νῆσον ἀφίκετο τηλόθ᾽ ἐοῦσαν, ἔνθ᾽ ἐκ πόντου βὰς ἰοειδέος ἤπειρόν δεἤϊεν, ὄφρα μέγα σπέος ἵκετο, τῷ ἔνι ναῖεν ἐϋπλόκαμος· τὴν δ᾽ ἔνδοθι τέτμεν ἐοῦσαν.πῦρ μὲν ἐπ᾽ ἐσχαρόφιν μέγα καίετο, τηλόθι δ᾽ ὀδμὴ κέδρου τ᾽ εὐκεάτοιο θύου τ᾽ ἀνὰ νῆσον ὀδώδει δαιομένων· ἡ δ᾽ ἔνδον ἀοιδιάουσ᾽ ὀπὶ καλῇ ἱστὸν ἐποιχομένη χρυσείῃ κερκίδ᾽ ὕφαινεν. ὕλη δὲ σπέος ἀμφὶ πεφύκει τηλεθόωσα, κλήθρη τ᾽ αἴγειρός τε καὶ εὐώδης κυπάρισσος.ἔνθα δέ τ᾽ ὄρνιθες τανυσίπτεροι εὐνάζοντο, σκῶπές τ᾽ ἴρηκές τε τανύγλωσσοί τε κορῶναι εἰνάλιαι, τῇσίν τε θαλάσσια ἔργα μέμηλεν.ἡ δ᾽ αὐτοῦ τετάνυστο περὶ σπείους γλαφυροῖο ἡμερὶς ἡβώωσα, τεθήλει δὲ σταφυλῇσι·κρῆναι δ᾽ ἑξείης πίσυρες ῥέον ὕδατι λευκῷ, πλησίαι ἀλλήλων τετραμμέναι ἄλλυδις ἄλλη. ἀμφὶ δὲ λειμῶνες μαλακοὶ ἴου ἠδὲ σελίνου θήλεον. ἔνθα κ᾽ ἔπειτα καὶ ἀθάνατός περ ἐπελθὼν θηήσαιτο ἰδὼν καὶ τερφθείη φρεσὶν ᾗσιν. ἔνθα στὰς θηεῖτο διάκτορος ἀργειφόντης. αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ πάντα ἑῷ θηήσατο θυμῷ, αὐτίκ᾽ ἄρ᾽ εἰς εὐρὺ σπέος ἤλυθεν· οὐδέ μιν ἄντην ἠγνοίησεν ἰδοῦσα Καλυψώ, δῖα θεάων, οὐ γάρ τ᾽ ἀγνῶτες θεοὶ ἀλλήλοισι πέλονται ἀθάνατοι, οὐδ᾽ εἴ τις ἀπόπροθι δώματα ναίει.οὐδ᾽ ἄρ᾽ Ὀδυσσῆα μεγαλήτορα ἔνδον ἔτετμεν,ἀλλ᾽ ὅ γ᾽ ἐπ᾽ ἀκτῆς κλαῖε καθήμενος, ἔνθα πάρος περ, δάκρυσι καὶ στοναχῇσι καὶ ἄλγεσι θυμὸν ἐρέχθων πόντον ἐπ᾽ ἀτρύγετον δερκέσκετο δάκρυα λείβων…».
(Κι όταν πετώντας έφτασε το απόμακρο νησί, τότε από τον πόντο βγήκε τον μενεξελή, και πάτησε τη γη. Πλησίασε προς την ευρύχωρη σπηλιά όπου η καλλίκομη νεράιδα κατοικούσε. Την βρήκε μέσα. Κόρωνε στη σχάρα μια φωτιά μεγάλη, και μοσκοβόλαγε ένα γύρο το νησί, που καίγονταν ο κέδρος ο καλόσχιστος κι η θούγια. Εκείνη εκεί: να τραγουδά με την ωραία φωνή της, υφαίνοντας στον αργαλειό με τη χρυσή σαΐτα. Γύρω από τη σπηλιά θρασομανούσε δάσος με λεύκες, σκλήθρες, κυπαρίσσια μυριστά. Πουλιά με τα φτερά τους τεντωμένα, τώρα πάνω στους κλώνους κούρνιαζαν: γεράκια, κουκουβάγιες και μακρύγλωσσες θαλασσινές κουρούνες, που ξόδεψαν τη μέρα τους στη θάλασσα. Κι εκεί μπροστά να περιβάλλει τη βαθιά σπηλιά μια νιούτσικη και καρπερή κληματαριά, σταφύλια φορτωμένη. Τέσσερεις κρήνες στη σειρά να τρέχουν, στο πλάι η μια της αλληνής, κι όμως η καθεμιά αλλού το γάργαρο νερό της να ξεδίνει. Στις δυο μεριές λιβάδια μαλακά μ᾽ άγριες βιολέτες κι άγρια σέλινα. Κι ένας θεός αν έρχονταν εδώ, κοιτάζοντας αυτό της ομορφιάς το θαύμα, θα γέμιζε αγαλλίαση η ψυχή του. Έμεινε εκεί ο Ερμής, ψυχοπομπός κι αργοφονιάς, το θαύμα να κοιτάζει. Κι όταν ο νους του χόρτασε θαυμάζοντας, το βλέμμα του γυρίζοντας παντού, μπήκε κατόπι στη φαρδιά σπηλιά. Μόλις τον είδε η Καλυψώ, αρχοντική θεά, ευθύς τον αναγνώρισε , γιατί οι θεοί δεν μένουν μεταξύ τους άγνωστοι, ακόμη κι όταν κατοικούν μακριά ο ένας απ᾽ τον άλλο. Μόνο τον μεγαλόψυχο Οδυσσέα δεν βρήκε στη σπηλιά. Όπως και πριν, έτσι και τώρα, στην ακτή καθόταν κι έκλαιγε, τα σωθικά του τρώγοντας με δάκρυα, στεναγμούς και λύπες, κοιτάζοντας με μάτια βουρκωμένα απέραντο το πέλαγος).
Το νησί της Γαύδου στο παρελθόν ήταν γνωστό και με τα ονόματα «Καύδος», «Καύδη» και «Κλαύδος». Στις Πράξεις των Αποστόλων αναφέρεται ως «Κλαύδη» .Το 64 μ. Χ.
«Ὑποπνεύσαντος δὲ νότου δόξαντες τῆς προθέσεως κεκρατηκέναι, ἄραντες ἆσσον παρελέγοντο τὴν Κρήτην. Μετ᾿ οὐ πολὺ δὲ ἔβαλε κατ᾿ αὐτῆς ἄνεμος τυφωνικὸς ὁ καλούμενος Εὐροκλύδων. Συναρπασθέντος δὲ τοῦ πλοίου καὶ μὴ δυναμένου ἀντοφθαλμεῖν τῷ ἀνέμῳ ἐπιδόντες ἐφερόμεθα. Νησίον δέ τι ὑποδραμόντες καλούμενον Κλαύδην μόλις ἰσχύσαμεν περικρατεῖς γενέσθαι τῆς σκάφης, ἣν ἄραντες βοηθείας ἐχρῶντο ὑποζωννύντες τὸ πλοῖον· φοβούμενοί τε μὴ εἰς τὴν Σύρτιν ἐκπέσωσι, χαλάσαντες τὸ σκεῦος οὕτως ἐφέροντο». ( Όταν δε ο νότιος άνεμος άρχισε να πέφτει, νόμισαν ότι μπορούσαν να θέσουν σε εφαρμογή το σχέδιό. Και αφού σήκωσαν τις άγκυρες, έπλεαν πολύ κοντά, στην ακτή της Κρήτης. Αλλά έπειτα από λίγο επέπεσε με σφοδρότητα εναντίον της Κρήτης θυελλώδης άνεμος, που λέγεται Ευροκλύδων, δηλαδή νοτιοανατολικός τρικυμιώδης. Επειδή δε από τη μανία του ανέμου είχε αρπαγεί το πλοίο και δεν μπορούσε να αντισταθεί στην ορμή αυτού, αφήκαμε, ανίσχυροι πλέον, την κυβέρνηση του πλοίου στη διάθεση του ανέμου και φερόμεθα έτσι, όπου αυτός μας έσπρωχνε. Όταν δε περάσαμε με ταχύτητα κοντά από κάποια μικρά νήσο ονόματι Κλαύδη, μόλις και μετά βίας κατορθώσαμε να γίνουμε κύριοι της βάρκας). Οι Ενετοί και οι Τούρκοι την αποκαλούσαν «Γκότζο».
Αυτός ο επίγειος παράδεισος με τη «μαδημένη» από ξενόφερτους έποικους χλωρίδα και την «αποστεωμένη» γη από τους ολάνοιχτους ασκούς του Αίολου του γιου του Έλληνα και της Νύμφης Ορσηίδας και εγγονού του Δευκαλίωνα έμελε να καταστεί τη δεκαετία του 1930 από τους «δεξιόφρονους υπερεθνικιστές» τόπος εξορίας για τους κομμουνιστές. Εξορίστηκαν περισσότερα από 250 άτομα μεταξύ των οποίων και τα ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ ο Μάρκος Βαφειάδης, ο κύπριος Λεωνίδας Στρίγκος και ο Άρης Βελουχιώτης.
Η γεωργική ανάπτυξη του Νησιού λόγω του ακραίου ξηροθερμικού κλίματος και της αποσάθρωσης της γης ήταν και συνεχίζει να είναι υποβαθμισμένη. Κι αυτό γιατί από την αρχή δεν δόθηκε σ αυτή η πρέπουσα σημασία που απαιτείται για να εξελιχθεί στη αειφόρο μορφή της και να προστατευτεί από το φαινόμενο της ερημοποίησης που την πολιορκεί ασφυκτικά .
Το 1903 επί Κρητικής Πολιτείας ο Δ/ντής του γεωργικού τμήματος Ι.Μ. Φούμης σε σχετικές εκθέσεις «επί των πεπραγμένων υπό της Γεωργικής Υπηρεσίας , μετά μελέτης προς εμψύχωση της γεωργίας της νήσου» θα γράψει ιδιαίτερο κεφάλαιο για τη Γαύδο με τίτλο « Γεωργικαί εργασίαι επί της Νήσου Γαύδου» στο οποίοκαταγράφονται πολλές αλήθειες.
« Η δεινή θέσις εἰς ἣν περιήρχοντο οἱ κάτοικοι τῆς Νήσου Γαύδου ἕνεκα στερήσεως τῶν πρὸς τὸ ζῆν, καὶ αἱ ἐπακολουθοῦσαι ταύτην μεταναστεύσεις τῶν κατοίκων, ἰδίᾳ ὁσάκις ἡ ἀνομβρία συνετέλει εἰς τὴν καταστροφὴν τῶν σιτηρῶν καὶ ποιμνίων αὐτῆς, ἦτο ἀποχρῶν λόγος ὅπως ἡ μὲν προκάτοχος τουρκική κυβέρνησις περιθάλψῃ τὴν πεῖναν τῶν κατοίκων διὰ τῶν συνήθων αὐτῆς μέσων, τῆς ἀποστολῆς σάκκων τινῶν ἀλεύρου ἡ δὲ ἀναδεχθεῖσα ταύτην Κρητική Πολιτεία σκεφθῆ ριζικώτερον περὶ τῆς σωτηρίας τῶν ὑπερεπτακοσίων ἐκείνων ψυχῶν τῇ πρωτοβουλία λοιπὸν τοῦ τότε Συμβούλου ἐπὶ τῶν Οἰκονομικῶν καὶ τῇ δραστηρίᾳ ἐνεργείᾳ τοῦ τέως ἐπάρχου Σφακίων κ. Νικολ. Αναστασάκη ἐπεχειρήθη ἡ ἐξαγωγή τῶν κατοίκων ἐκ τῆς ὄντως ἀδαμιαίας καταστάσεως. Απεστάλησαν δὲ κληματίδες, ἐλαῖαι, συκέαι, μωρέαι, νεραντζέαι καὶ ἐπεχειρήθη ὁ ἐμβολιασμὸς τῶν ἐν ἀγρία καταστάσει ὀλίγων δένδρων αὐτῆς χαρουπιών, ἐλαιῶν καὶ ἀχλαδεῶν, ὁ καταρτισμός σπορείων, καιπνοῦ κ.λ.π.
Οὕτω δὲ καὶ ἐν ᾧ πρὸ τοῦ 1899 ή Νησίς μόλις ἠρίθμει δεκάδα τινὰ δένδρων εξημερωμένων ἐλαιῶν, συκεῶν καὶ χαρουπεῶν καὶ μικρὰν ἄμπελον ἐκτάσεως ἑνὸς περίπου στρέμματος οὐδὲ ἴχνος δὲ καπνοφυτείας ἢ ἄλλης τινὸς καλλιεργείας ἐν αὐτῇ ἐφαίνετο, σήμερον ἐπροικίσθη δι’ ἀμπέλιου δέκα (10) καὶ πλέον στρεμμάτων.
Ελαιοδένδρων νεοφύτων 1500
Συκεών1500
Χορουπεῶν ἐμβολιασμένων 200
Μωρεῶν νεοφύτων 10
Νεραντζεῶν 50
Εὑρίσκεται ἐν ἐνεργεία καπνοφυτεία 25-30 στρεμμάτων ὑπάρχει δὲ βεβαιότης ὅτι ἐὰν εἰς τὸ μέλλον ἡ περὶ τῆς Νήσου μέριμνα τῶν ἁρμοδίων αὐξήση χορηγηθῶσι δὲ ἀφθονώτερα τὰ μέσα τῆς συνδρομής, χάρις εἰς τὴν ἐκεῖ παρουσίαν μικρᾶς πηγῆς ὕδατος ἀναγκαιοτάτης διὰ τὴν συντήρησιν τῶν σπορείων καὶ 30 περίπου στερνῶν, πρὸς δὲ εἰς τὴν ἐκ Παλαιοχώρας Σελίνου ἢ ἐκ χώρας Σφακίων εύκολον μεταφορὰν τῶν ἐκεῖ κατὰ χιλιάδας εὑρισκομένων ἀγριελαιῶν, θὰ ἐπιτευχθῶσι τοιαῦτα ἀποτελέσματα, ὥστε ἐντὸς δεκαετίας ἡ μικρὰ νῆσος νὰ καταστὴ αὐτάρκης νὰ δύναται δὲ νὰ συγκρατήσῃ τοὺς νῦν μετανα στεύοντας καὶ δίκην Βεγγαζίων πλανωμένους ἀνὰ τὰς ἐπαρχίας Σφακίων, Σελίνου καὶ Κισσάμου ἢ ἀλλαχοῦ».

Το εξώφυλλο των εκθέσεων


Η σκληροτράχηλη ζωή της αγρότισσας και του αγρότη στη Γαύδο
Το Ι956 ο συνάδελφος Μάρκος Ντουκάκης ως επαρχιακός γεωπόνος Αποκορώνου, 4 χρόνια μετά τον απαναδιορισμό του στο Δημόσιο , θα μεταβεί ύστερα από εντολή της Υπηρεσίας του στο νησί και θα συντάξει μια περισπούδαστη και ολοκληρωμένη μελέτη με τίτλο «Περιληπτική έκθεση γεωργικής καταστάσεως και αναγκών της νήσου Γαύδου». Στην έκθεση αυτή ξεκινάει με αναφορά στη θέση του νησιού , στα χωριά και στους κατοίκους. Ακολούθως θα περιγράψει τη διαμόρφωση και τη σύσταση των εδαφών. Κατά την έκθεση τα εδάφη του νησιού είναι αμμοχαλικώδη «μαργαρώδους συστάσεως» ερυθρογαίες «εξ αποσαθρώσεως πυριτικών πετρωμάτων» και αμμώδη, για να καταλήξει: «Γενικώς τα εδάφη είναι πολύ πτωχά». Διεξοδική αναφορά γίνεται επίσης για την αυτοφυή βλάστηση για την οποία θα γράψει πως « η νήσος καλύπτεται από διάφορα δένδρα και θάμνους ξηροφυτικών τύπων». Η χλωρίδα του νησιού περιέχει κατά κανόνα είδη «…πεύκης…κέδρων…αβοράτων». «Υπάρχουσιν θύμοι και οι κοινώς αστιβίδες και ανονίδες». Θα εστιαστεί επίσης στις καλλιέργειες που υπάρχουν και στην κατασκευή αναβαθμίδων για συγκράτηση του βρόχινου νερού και του εδάφους. Αναφέρεται ακόμα πως καλλιεργούνται δημητριακά και κυρίως κριθάρι, σιτάρι και βρώμη, όσπρια, βίκος και λίγα κηπευτικά (τομάτες γεώμηλα,κολοκύθια) σε συνολική έκταση 900 στρεμμάτων. Από τα «οπωρόδενδρα» υπάρχουν 40 δέντρα συκιάς, φραγκοσυκιές, μία μουριά, λίγες αμυγδαλιές,10 καρποφόρα ελαιόδεντρα με πολλά ξηρά φύλλα από την άλμη της θάλασσας και μερικά νεόφυτα, «χαρουπόδεντρα» άγρια και ήμερα, αμπέλια διάφορων ποικιλιών σε έκταση 3 στρεμμάτων και καλής ανάπτυξης κληματαριές. Από την πλευρά της κτηνοτροφίας εκτρέφονται 700 αιγοπρόβατα οικόσιτα και νομαδικά, μικρόσωμα, « ιδιότυπα» με μικρές αποδόσεις σε γάλα και κρέας. Υπάρχουν επίσης και μερικές εγχώριες κυψέλες μελισσών. Η ύδρευση και το πότισμα των ζώων γίνεται από στέρνες. Αναφέρονται δύο πηγές με τρεχούμενο νερό. Η μία χρησιμοποιούνταν από τους εξόριστους. Από την έκθεση αυτή διαφαίνεται πως η αποστολή επί Κρητικής Πολιτείας διάφορου φυτικού υλικού δεν ευδοκίμησε πλήρως στην άξενη γη του νησιού. Τέλος η έκθεση καταλήγει με την παράθεση των γεωργικών αναγκών.
«Προς εξυπηρέτησιν των γεωργικών αναγκών των κατοίκων, την διάδοσιν βελτιωμένων μεθόδων καλλιεργείας, την ανάπτυξιν δένδρων και φυτών, είναι απαραίτητον όπως:
1.Συσταθή Γεωργικός Συνεταιρισμός, όστις συν τω χρόνω περιλάβη, ει δυνατόν , όλους τους γεωργούς και κτηνοτρόφους. Ούτος θα αποβή το μέσον διαδόσεως των χημικών λιπασμάτων, βελτιωμένων σπόρων, ζώων, γεωργικών φαρμάκων κλπ.
2.Εφοδιασθή η κοινότης ή ο Συν/σμός δια μιάς καινουργούς ψεκαστήρος και μιας θειοτήρος, προς καταπολέμησιν των ασθενειών των διαφόρων καλλιεργειών. Παρετηρήθη έντονος προσβολή ευδεμίδος εις τας σταφυλάς και διαφόρων μυκητολογικών ασθενειών εις τα κηπευτικά. Και τα σιτηρά μαστίζονται από ζιζάνια.
3.Χορηγηθώσιν δωρεάν κατά την προσεχή φυτευτικήν περίοδον, τουλάχιστον 300 δενδρύλια μορέας, προς ανάπτυξιν πρασίνου πέριξ των κατωκημένων χώρων ,αλλά και καλυτέραν διατροφήν των οικοσίτων ζώων άτινα πεινούν το θέρος.
4.Στρωματωθώσιν τη ευθύνη και επιβλέψει του Δημ.Σχολείου τουλάχιστον 3 οκάδαι αμύγδαλα κατά τον προσεχή χειμώνα, προς διανομήν και φύτευσιν εν καιρώ επί τόπου, εις διάφορα σημεία της νήσου.
5.Διαδοθή ο δια μοσχευμάτων πολ/σμός της συκής, ώστε να καλυφθώσιν αι πρόσφοροι τοποθεσίαι.
6.Δοκιμασθή η ποικιλία της αμπέλου «λιάτηκο» δια πρώϊμον παραγωγήν .Τούτο δύναται να αποβεί πηγή πλούτου δια την νήσον.
7.Δοκιμασθούν ωσαύτως διάφοροι ποικιλίαι σιτηρών.
8.Αποστέλλονται εκλαϊκευτικά φυλλάδια και οδηγίαι χρήσεως γεωργικών φαρμάκων.
9.Επεκταθεί η καλλιέργεια κτηνοτροφικών φυτών και κυρίως βίκου προς παραγωγήν σανού και βελτίωσιν της γονιμότητας των καλλιερουμένων εδαφών.
10.Μετά την εξασφάλισιν κτηνοτροφών διαδοθώσι βελτιωμέναι γενεαί οικοσίτων αιγών και προβάτων».
Έχοντας υπόψη το ενδιαφέρον της Κρητικής Πολιτείας για την γεωργική ανάπτυξη της Γαύδου και τη σχετική ολοκληρωμένη για την εποχή εκείνη έκθεση του συναδέλφου Μάρκου Ντουκάκη ο γράφων με την ιδιότητα του προϊσταμένου του τμήματος γεωργικών εφαρμογών και Κέντρου Γεωρικής εκπαίδευσης (ΚΕ.Γ.Ε) πρωτοστατεί στη δημιουργία επιτροπής για την γεωργοοικονομική ενημέρωση και ανάπτυξη του νησιού. Η επιτροπή αυτή αποτελούνταν από τον τότε Δ/ντή Γεωργίας κ. Αποστολίδη, τον υποφαινόμενο, τον τότε επόπτη γεωργικών συνεταιρισμών Χανίων και τον τοπικό Γεωπόνο Γεωργικής ανάπτυξης Παλαιοχώρας Κ. Σμαρδά. Το 1976 η επιτροπή επισκέφτηκε τη Γαύδο και ενημέρωσε τους κατοίκους σχετικά με τη δυνατότητα καλλιέργειας της ελιάς και φιλτραρίσματος του βρόχινου, πόσιμου νερού των στερνών . Προσκόμισε δε χειροκίνητες ψεκαστήρες, και κινηματογραφική μηχανή μπαταρίας για γεωργική ενημέρωση και ιδιαίτερα για τα «σχολειόπαιδα», γιατί εκείνη την εποχή μεγάλωναν χωρίς να ξέρουν ακόμα τι είναι αυτοκίνητο. Είναι συγκλονιστική η αποκάλυψη του δασκάλου του κυρίου Τσισκάκη πως τα παιδιά του σχολείου είχαν «στενές» παραστάσεις κοινωνικότητας. Σε έκθεση για παράδειγμα για την εκδρομή έγραφαν την επίσκεψή τους στο χωράφι ,στο οποίο εργαζόταν ο πατέρας και η μητέρα τους. Η επιτροπή τα βράδια έμενε στο κτίριο των «εξορίστων» κοντά στο Καστρί χωρίς φωτισμό και με κρεβάτια «βασταζόμενα» από κούτσουρα. Το θυμαρίσιο άρωμα «καβάλα» στο άλογο του ανέμου έφθανε και στο τελευταίο εκατοστό της γαυδιώτικης ατμόσφαιρας. Εντυπωσιακή ήταν η χλωρίδα του νησιού αποτελούμενη κυρίως από ξηρόφυτα. Περισσότερο συγκλονιστική ήταν η προσπάθεια επιβίωσης των καλλιεργούμενων κριθαριών που «έκαναν» ότι μπορούσαν για να δημιουργήσουν ένα ή το πολύ δύο κόκκους στο διψασμένο στάχυ τους για τη διαιώνιση του είδους τους. Τα μέσα μεταφοράς από το λιμάνι του Καραβέ στο Καστρί, τα μικροκαμωμένα γαϊδουράκια, σταματούσαν πάντα στο δρόμο , αν βρισκόταν κάτι για να κορέσουν την πείνα τους. Έτρωγαν ακόμα και τις αστοιβίδες. Η επιτροπή πρότεινε να περιλαμβάνονται στα ετήσια σχέδια δράσης του Γεωπόνου Παλαιόχωρας και τα προβλήματα που αναφύονταν στον γεωργικό τομέα του νησιού.
Σήμερα στη Γαύδο οι χρυσαφένιες αμμουδιές, οι όμορφες ακρογιαλιές με τα γαλαζοπράσινα νερά, τα πεύκα, οι κέδροι, οι μικροί οικισμοί και τα γραφικά ξωκλήσια συνθέτουν ένα μοναδικό τοπίο. Οι παραλίες της στο Σαρακίνικο, Άγιο Ιωάννη, Λαυρακά, Πύργο, Ποταμό, Καραβέ, Κόρφο, Λακούδι και Αλυκή είναι καταπληκτικής ομορφιάς. Η Τρυπητή με τις τρεις καμάρες, εκπληκτικό και μαγευτικό δημιούργημα της φύσης αποτελεί την κορωνίδα των ανεπανάληπτων περιβαλλοντικών σχηματισμών. Το γεμάτο από αρχαία μνημεία έδαφος του νησιού υποβοηθάει σε μεγάλο βαθμό την τουριστική ανάπτυξη. Ο εντυπωσιακός φάρος γαλλικής κατασκευής περιμένει από το 1880 να ενταχθεί στα τουριστικά προγράμματα επισκέψεων. Όλα αυτά τα προτερήματα πρέπει να διαφυλαχτούν ως « κόρη οφθαλμού». Η τουριστική ανάπτυξη του νησιού πρέπει να αποβάλλει τον «άναρχο» χαρακτήρα που αρχίζει να την περισφίγγει και να πειθαρχεί στους φυσικούς νόμους του περιβάλλοντος. Ακόμα θα πρέπει να συνεργάζεται και να συνεξελίσεται με τη γεωργία με την ευρεία της έννοια. Η γεωργική ανάπτυξη «ασθμαίνει» στην προσπάθεια να βρει την τελική διηνεκή μορφή της .Οι πολιτειακοί υπεύθυνοι θα πρέπει να ενισχύσουν την προσπάθεια των κατοίκων για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την ανάπτυξη της αειφόρου γεωργίας, που χαρακτηρίζεται από οικολογικότητα , οικονομικότητα και κοινωνικότητα. Προέχει η δημιουργία επιτροπής φυσικού περιβάλλοντος και πρωτογενούς τομέα, που θα έλθει αρωγός στη λήψη σχετικών αποφάσεων στο δημοτικό συμβούλιο του νησιού. Είναι επιτακτική επιταγή εδώ και τώρα να δημιουργηθεί γραφείο γεωργικής ανάπτυξης στελεχωμένο από γεωτεχνικούς και υπάλληλο αγροτικής οικιακής οικονομίας. Επιβάλλεται ακόμα η ολοκλήρωση του οδικού δικτύου του νησιού , η αναζήτηση υπόγειου νερού και η άμεση επίλυση της ενεργειακής πενίας με την ανάπτυξη συστημάτων ήπιας μορφής ενέργειας.